1950’li ve 1970’li YILLARDA YAYIN YAPAN KÜRTÇE RADYOLARIN KÜLTÜRÜMÜZE KATKILARI

Ortadoğu’da, Mezopotamya’da binlerce yıl önce yörenin bu coğrafyasının yerleşik kültür ve uygarlığı öncesi olan Kürt halkı; 1. Dünya Savaşı sonrası büyük sıkıntılarla karşılaştı. Savaş sonrası emperyalist devletler tarafından Kürt vatanı 4 parçaya bölündü. Uzun bir süre bir dağınıklık yaşandı. Bu sürede kadim Kürt kültürü büyük sarsıntılar geçirdi. Başta Kürt dili ve edebiyatı olmak üzere yasaklar ve engeller yaşandı. Kürt halkı adeta yok sayıldı. Kadim Kürt kültürü yağma edilmeye, unutturulmaya çalışıldı.

 

1950 yıllarında Ermenistan’da Kürtçe yayın yapan Ermenistan’ın Sesi radyosu Kürtçe yayın yapmaya başladı. Bu radyo belirli saat dilimlerinde Kürtçe yayın yaptı böylece Kürt halkının sesini birbirinden koparılan halka ulaştırmayı başardı.

Kürtler kısıtlı imkanlarla da olsa büyük bir moral buldular. Daha sonra Irak’ta Bağdat radyosu ( Dengê Iraq a Beşa Kurdî), İran’ın Kirman, Urmiye ve Tahran Kürtçe radyoları başladı. Bu radyolar Kürt halkı tarafından özenle dinlendi. Kürt halkında birlik oluşturmaya yardımcı oldu, Kürt kimliği güçlendi. Bölünmüş parçalar arasında iletişim arttı. Kürt kimliği ve siyaseti etkinleşti, gelişti, moral buldu.

 

Kürt halkı dengbêjlerinin, yazarlarının, akademisyenlerinin, siyasetçilerinin etkinliklerini şarilerinin şiirlerini duydu. Uzak diyarlardan gelen bu sesleri dinleme imkanı buldu. Bu etkinlikler gittikçe geniş bir alan yayıldı. Kürt halkına güven verdi.

Kürt halkı kısıtlı olan bu seslere kulak verdi, Kürt dengbêj, şair, yazar, bilim insanlarının radyo programlarını dinleyip hasret giderdi. Onlarla duygusal, düşünsel, siyasi, sıcak bir ilişki kurdu.

Erivan Radyosunun sesi Kürtçe programlarında Aram Tigran, Necoyê Cemal, Fatima Îsa, Şeroyê Biro, Reşîdê Baso, Egîdê Tecîr, Dawidê Xido, Garabetê Xaço gibi dengbêjler yöresel kılamlarını icra ettiler.

Ortadoğu’da, Mezopotamya’da dört parçaya bölünmüş, yalnızlaştırılmış, dili yasaklanmış Kürt halkı seslerini duyurma imkanı buldu.

Kürt halkı bu sanatçı ve edebiyatçı, şair, siyasetçi, Kürt akademisyenlerini daha iyi dinlemek için radyo, teyip, pikap gibi dinleme araçlarına büyük bir ilgi duydu.

Hacca giden yöre insanlarından en çok istene hediye kısa dalgası çok güçlü radyo ve buna benzer ses kayıt cihazlarıydı. Bu cihazlara talep çok arttı. Çünkü kendi dilini kültürünü özlemiş, hasret kalmışlardı. Radyolardan, kasetlerden, plaklardan Kürtçe kılam dinleyen Kürt gençleri okumaları ve yazmaları olmadığı halde birkaç dinlemeden sonra kendi sesiyle bu kılamları icra ediyorlardı. Bu eğilim çok sayıda yöresel dengbêjlerin oluşmasına neden oldu.

 

Bağdat Radyosu’nda Mihemed Arif Cizrawî, Hesen Cizrawî, Mihemed Şêxo, Tahsin Taha, Meyremxan, Ayşe Şan, Îsa Berwarî, Kawis Axa gibi unutulmaz Kürt yorumcu ve sanatçıları program yaptılar. Sanatlarını Kürtçe icra etme imkanı buldular.

 

Kürtçe yayın yapan radyolardan özellikle Erivan Radyosunun Sesi Kürt kültürüne büyük bir önem veriyordu. Kültür, tarih, edebiyat, gelenek, görenekler hakkında özel programlar yapıyordu. Bu programlara Kürt şairi Cîgerxwîn, Celadet Bedirxan, Heciyê Cindî, Ereb Şemo, Celîlê Celîl gibi değerleri Kürt aydınları da katılıyordu. Bu radyo yayınları Kürt halkının aydınlanmasına büyük katkılar sağladı. Kürt medreselerinde okutulan Memê Alan, Siyabend û Xecê, Nûbihar gibi çok sayıda Kürt eserlerinin geniş kitlelere ulaşmasını sağladı.

 

Yukarıda belirtilen Kürtçe radyo yayınlarının Kürt kültürüne etkileri çok önem taşımaktadır. Bu etkiler günümüze de yansımıştır.

 

1937’de Aydın’a sürgün edilen Fehmi Eren çıkan af nedeniyle 1952 yılında memleketi, vatanı olan Diyarbakır ili Kulp ilçesi Duderya köyü Kulpik mezrasına yerleşti. Fehmi Eren Aydın sürgünü dönüşünde 3 adet bataryalı radyo hediye olarak getirir. Biri ağabeyi Kulp’ta bulunan Nurettin Eren’e öbürünü de Duderya köyünde bulunan Şeyh Bahattin Eren’e ötekisini de kendisine bırakır. Böylece Duderya halkı radyo dinlemeye başlar. Kısa dalgadan yapılan Kürtçe haber ve yayınlar sıkça dinlenirdi. Bu nedenle Kürt şair ve yazarlarını daha ilkokul çağlarındayken tanıma imkanı buldum.

Araştırmacı Tarih Öğretmeni Taki EREN
Okunma Sayısı: 924

Yorum Ekle

YAZARIN DİĞER YAZILARI