Şeyh Muhammed Emin Duderî’nin Nakşıbendi Tarikatı Medresesi

 

Diyarbakır ili Kulp ilçesi Duderya (Konuklu) köyünde üst düzeyde eğitim veren bir medrese vardır. Bu medrese 1900’lü yıllarda Nakşibendi Tarikatı şeyhi Kulp müftüsü Muhammed Emin Duderî’nin yönetiminde bulunan Duderya medresesidir.

Duderya Medresesi, Kulp ilçesi ve köyleri dışında Muş, Silvan, Bismil, Hazro, Lice gibi ilçe ve köylere müftü, melle gibi din alimleri yetiştirirdi. Bu medrese güçlü bir eğitim ve öğretim kadrosuna sahipti. Seyda, alim, melle sıfatlarını taşıyan yörenin saygın din alimleri yönetimindeki bu medrese fakıhların birinci tercihi idi.

Duderya Medresesinden icazet alıp mezun olan melleler, alimler görev yaptıkları yerlerde saygınlık kazanır, halk tarafından tercih edilirdi. Bunlar liderlik vasıflarına haiz kültürlü kişilerdi. Görev yaptıkları köylerde ilk orta düzeyinde eğitim veren medreseler açtılar. Halkın sorunlarına yardımcı oldular. Yöre halkının kültürüne, eğitimine, gelenek ve göreneklerine barışın, huzurun sağlanmasına büyük hizmetleri oldu. Örneğin Axikan köyünden Mehmet SalihTanrıverdi Kulp ilçesi müftülük görevinden sonra Diyarbakır il müftüsü olarak görev yaptı.  Melle İbrahim Buluttekin birçok il ve ilçede imamlık görevi yaptıktan sonra Kulp ilçe müftülüğü görevini ifa etti. Emekli oluncaya değin bu görevde kaldı.

Duderya Nakşibendi Tarikatı medresesinden mezun olanlar Kulp ilçesi ve köylerinde Nerçîk, Şîrnas, Dimiliya gibi yerlerde imam olarak çalıştılar. Bunlardan başlıcaları Melle Usman (Osman), Melle Remezan, Melle Hüseyin, Melle Abdulbaki, Melle Sadi, Melle İsmail, Mehmet Cemilê Saltan, Melle Resul, Melle Mihemed Tahir, Melle Şeif gibi saygın alimler aradan büyük bir zaman geçmesine rağmen yörelerinde bu hizmetlerinden ötürü hala saygıyla anılırlar.

Duderya Medresesinden icazet alan (mezuniyet belgesi) başlıca melleler şunlardır: Sofi Hüseyin (Şeyhhamza), Sofi Elî (Şeyhhamza), Sofi Resul (Dimiliya) Sofi Mihemedê Dilo (Mala Melkê), Sofi Mihemed Cemil(Saltan) Sofi İbrahimê Hewîkî, Melle Cemil, Melle Abdulkudus, Melle Hadi Meçin(Silvan), Melle Niyazi, Melle Mihemedê Taxî, Melle Feyzullah, Melle Heci Huseyin Çelik (Kuyê), Melle Sabri, Melle Necmedînê Kelê, Melle Uzeyir (Dimiliya).

 

Duderya Medresesi Fakıhlarının Sosyal Yaşantıları

 

Hücrelerde eğitim sabah erken saatlerde başlar, sabah namazı cemaatle kılınır ardından ders saatleri başlar. Gün ışığından azami derecede faydalanılır. Akşam saatlerinde kendilerine verilen dersleri sesli olarak tekrar edip ezberlerler. Bu ezberler hücre civarındaki alanlarda yürüyerek tekrarlanır böylece ezberlenirdi. Ders saatleri ve yemek vakitleri dışında sosyal etkinliklerle ilgilenirlerdi. Onlar için satranç en önemli zeka oyunuydu. Melleler ve fakıhlar bu oyunda çok iddialıydılar, buna özel vakit ayırırlardı. Dama, satranç gibi 16 taşla oynanır, satrancın basitleştirilmiş şeklidir. Neh berik (9 taş) çar berik (4 taş) gibi taş oyunları da mevcuttu. Fakıhlar yörenin folklorunu da yakından takip ederlerdi. Oyunlara kendi katkıları ile figürler ekliyorlardı. Düğünlerde takım halinde kasideler eşliğinde folklorik oyunlar sergilerler yöre halkınca büyük beğeni kazanırlardı. Beytülham denilen iki safa ayrılarak oynadıkları halay oyunu çok beğeni kazanırdı. Fakıhlar eğitim gördükleri medresenin yerleşim yeri ve civar köy ve mezralardaki düğün, nişan, mevlit, sünnet gibi etkinlik ve törenlere katılırlar. Ölümlerde dini vecibelerin yerine getirilmesi için melleleriyle birlikte gerekli cenaze kurallarını yerine getirirlerdi. Cenaze sahibi melle ve fakıhlara hayratlarda yardım eder, pay ayırırdı. Defin sırasında dini vecibelerin yerine getirilmesine yardımcı olurlardı. Mezar başında Yasin ve ilgili ayetlerin okunmasını gerçekleştirirlerdi.

 

Köylüler yılda bir kez Ramazan ayından verilen fitre ve ayrıca ürünlerden verdikleri zekâtları da köy imamı ve fakıhlara verirlerdi. İmam ve fakıhlar da aldıkları bu hayrat ve yardımlarla özel ihtiyaçlarını karşılarlar.

Tarikatlara bağlı medreselerin öğretim kadrosu ve fakıhların tüm ihtiyaçları tekke tarafından karşılanır. Bu medreseler yatılıdır. Fakıhların kendilerine has kıyafetleri vardır. Bu kıyafetlere mensup oldukları medrese ve tarikatın aksesuar ve renkleriyle bir uyum sağlanırdı. Şal û şapik (şalvar – yelek), beyaz îşlik (gömlek) Nakşibendi tarikatlarında başlarında beyaz başlık, Kadirilerde ise siyah başlık bulunurdu. Ayaklarında siyah ayakkabı bulunur, her zaman temiz bir kıyafetle dolaşırlardı. Medrese fakıhlarının özel bir yürüyüş tarzı vardır, uzaktan bile olsa bu köy halkı tarafından bilinir.

 

1924 yılında çıkarılan Tevhid-i Tedrisat kanunları bu coğrafyadaki tek eğitim, bilim kuruluşları olan medreseleri çalışamaz hale getirdi. Kürtçe olan eğitim dili yasaklandı. Eğitim müfredatları değiştirildi. Medreseler kapatıldı. Halk bu eğitim ve kültür yasaklarına karşı büyük bir direnç gösterdi zaman zaman ayaklandı.

Bu medreseler sayesinde Kürt dili edebiyatı eğitim dili ve kültür dili olmuştur. Kuran’ın Kürtçe çevirisi yapıldı, Kürtçe mevlit, divanlar yazıldı. Kürt alimlerce birçok batı filozofunun eserleri Kürtçeye çevrildi. Aristo, Sokrates, Thales gibi batı düşünürlerinin eserleri medreselerde okutuldu. Molla Gürani, Ebu Suud Efendi, İbni Kemal, İbni Esir, İdrisi Bitlisi gibi sayılı alim ve yazarların eserleri medreselerde okutuldu.

 

Duderya Medresesinde Okutulan Dersler

1) Arap Dil Biliimleri: Sarf, Nahiv, İştirak

2) Şer’i Bilimler: Akaid, Fıkıh, Kelam, Hadis, Tefsir, Ahlak

3) Dîrok (Tarih)

4) Mantık – Felsefe

5) Münazara

6) Hat ilmi

7) Arapça – Farsça – Kürtçe kitaplar, şiirler, hikayeler

8) Bina, Maksud, Nahiv

9) Belagat

10) Mütalaa

11) Soru-Cevap (Antik Yunan tartışma)

12) Not aldırma

13) Kürtçe kitap ve şiirler.

Araştırmacı Tarih Öğretmeni Taki EREN
Okunma Sayısı: 2010

Yorum Ekle

YAZARIN DİĞER YAZILARI